Δευτέρα 30 Σεπτεμβρίου 2013

Τα ρωμαϊκά μνημεία της Θεσσαλονίκης (1ος περίπατος)


Η ρωμαϊκή κυριαρχία στη Μακεδονία

Η Θεσσαλονίκη
168 π. Η Μακεδονία, και μαζί της η Θεσσαλονίκη, υποτάσσεται στους Ρωμαίους, μετά την  ήττα του βασιλιά Περσέα, το 168 π.Χ., στη μάχη της Πύδνας. Γίνεται πρωτεύουσα μιας από τις τέσσερις διοικητικές περιφέρειες στις οποίες χωρίστηκε η Μακεδονία.

148 π.Χ. Οι Ρωμαίοι καταστέλλουν την ανταρσία του Ανδρίσκου, και συνενώνουν τη Μακεδονία σε μία ενιαία επαρχία, πρωτεύουσα της οποίας γίνεται η Θεσσαλονίκη.

146-120 π.Χ Στα πλαίσια της ρωμαϊκής κυριαρχίας, η Θεσσαλονίκη διατηρεί κάποιο βαθμό αυτονομίας και το δικαίωμα να κόβει νόμισμα. Καtασκευάζεται η Εγνατία οδός που ενώνει την Αδριατική με τον Έβρο. Καθώς βρίσκεται στη μέση αυτού του σημαντικότατου στρατιωτικού αλλά και εμπορικού δρόμου, η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη οικονομική και πολιτιστική άνθηση. Στο μεταξύ οι Ρωμαίοι έχουν επεκτείνει τα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας, εξασφαλίζοντας την πόλη από τις εισβολές των βαρβαρικών φύλων.


42 π.Χ. Διεξάγεται η μάχη των Φιλίππων, που λήγει με νίκη του Αντώνιου και του Οκταβιανού έναντι των δολοφόνων του Καίσαρα, Βρούτου και Κάσσιου. Η Θεσσαλονίκη ανακηρύσσεται «ελεύθερη πόλη», για τη στάση που τήρησε στον πόλεμο. Πλήθος καλλιτεχνών και διανοούμενων από το ρωμαϊκό κράτος έρχονται να μείνουν στην πόλη.Επίσημη γλώσσα παραμένει η Ελληνική. 


50 μ.χ. Ο Απόστολος Παύλος επισκέπτεται τη Θεσσαλονίκη,όπου λατρεύεται πλήθος θεοτήτων,από το δωδεκάθεο ως τους αιγυπτιακούς θεούς, και ιδρύει την πρώτη μεγάλη χριστιανική κοινότητα στον ευρωπαϊκό χώρο. Οι δυο επιστολές του Αποστόλου Παύλου «Προς Θεσσαλονικείς» ειναι από τα σημαντικότερα κείμενα της Ορθόδοξης εκκλησίας.



3ος αι.μ.Χ. Είναι ένας αιώνας άνθησης για την πόλη. Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες της απονέμουν τίτλους όπως «μητρόπολις» και «νεωκόρος». Ολοκληρώνεται η οικοδό- μηση της Αρχαίας Αγοράς.


Ο Γαλέριος
293-305 μ.Χ· Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι χωρισμένη σε τέσσερα τμήματα ήδη από το 284 μ.Χ. Ο καίσαρας (και αργότερα αυτοκράτορας) Γαλέριος επιλέγει τη Θεσσαλονίκη ως έδρα του «Ανατολικού Ιλλυρικού», του τμήματος που διοικεί. Χτίζει τα περίφημα Ανάκτορα, την Αψίδα και τη Ροτόντα, που συναποτελούν το Γαλεριανό Συγκρότημα, καθώς και άλλα λαμπρά δημόσια κτήρια.







https://youtu.be/zQfgzExwC1Y

Τα τέσσερα τμήματα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας(Με πορτοκαλί το τμήμα του
οποίου πρωτεύουσα ήταν η Θεσσαλονίκη)



303 μ.Χ. Μαρτυρεί ο Άγιος Δημήτριος και άλλες εξέχουσες προσωπικότητες της χριστιανοσύνης. Αρχίζουν οι διωγμοί κατά των χριστιανών.
(Πληροφορίες από το βιβλίο Θεσσαλονίκη της Ε.Σβορώνου)



Τα ρωμαϊκά μνημεία της Θεσσαλονίκης









Ρωμαϊκά Λουτρά (Κρύπτη Αγίου Δημητρίου) ανακαλύφθηκε μετά την πυρκαγιά
του 1917


Η είσοδος της κρύπτης βρίσκεται δίπλα από τον δεξιό πεσσό του ιερού βήματος και οδηγεί στο χώρο εκείνο που σύμφωνα με την παράδοση φυλακίσθηκε, μαρτύρησε και τάφηκε ο Άγιος Δημήτριος.Πρόκειται για το ανατολικό τμήμα του μεγάλου ρωμαικού λουτρού που βρισκόταν κοντά στην αγορά και το στάδιο για την εξυπηρέτηση των αθλητών.Ο Άγιος Δημήτριος, ο θαυματουργός προστάτης της Θεσσαλονίκης, τιμήθηκε αμέσως μετά την καθιέρωση του χριστιανισμού. Στον Ναό του, από την ίδρυσή του (μέσα του 5ου αι.), τρεις ήταν οι κύριοι χώροι τιμής του: το σταυρόσχημο Εγκαίνιο στο ιερό του Ναού, το εξαγωνικό Κιβώριο στο κεντρικό κλίτος και η Κρύπτη με την κρήνη.
Η Κρύπτη του Ναού του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη αναφέρεται στο σύμπλεγμα στοών και διαδρόμων, οι οποίοι υποβαστάζονται από ισχυρούς στύλους κάτω από το Ιερό Βήμα και αποτελούσε το ανατολικό τμήμα του Ρωμαϊκού λουτρού. Στη ρωμαϊκή περίοδο ο χώρος ήταν ισόγειο και το λουτρό στο σημείο αυτό διώροφο, λόγω της κλίσης του εδάφους. Στην τελευταία ρωμαϊκή φάση το κτίσμα είχε στο κέντρο κρήνη με πέντε κόγχες, που πλαισιώνονταν από στοές.
Τον 5ο αι. μετά την ίδρυση του πρώτου μεγάλου Ναού το ισόγειο διαμέρισμα των λουτρών ενσωματώνεται στον ήδη υπάρχοντα χώρο ως χώρος του Μαρτυρίου και Κρύπτη. Αρχικά στην Κρύπτη οι πιστοί Θεσσαλονικείς τιμούσαν τον Άγιο μέσῳ του αγιάσματος, που ελάμβαναν από την κρήνη στην οποία έρρεε από πηγάδι που σώζεται μέχρι και σήμερα βόρεια του Ιερού. Μετά τον 10ο αι. η κρήνη συνδέεται με το Μύρο που συνέλεγαν οι πιστοί από τις δεξαμενές της με διάφορα αγγεία, πήλινα, γυάλινα ή μεταλλικά. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα «κουτρούβια», μολύβδινα μικρά δοχεία στο σχήμα παλαιοχριστιανικών ευλογιών. Το Μύρο το φύλαγαν και σε περίοπτα φυλακτά ή κιβωτίδια από πολύτιμα μέταλλα, που επέτρεπαν τη μεταφορά του σε μακρινές χώρες. Η εξάπλωση που είχαν τα αντικείμενα αυτά στον χριστιανικό κόσμο υπήρξε μεγάλη, γεγονός που φανερώνει τη διάδοση της τιμής του Αγίου.









ΑΡΧΑΙΑ ΑΓΟΡΑ (το Forum των Ρωμαίων) (2ος-3ος αι. μ.χ.)

Κύριο σημείο αναφοράς στην πόλη της Θεσσαλονίκης υπήρξε ο χώρος της Αρχαίας Αγοράς και στην ελληνιστική και στη ρωμαϊκή εποχή. Ιδιαίτερα στα χρόνια των Ρωμαίων ο χώρος της Αγοράς (Forum) αποτελούσε το κοινωνικό και θρησκευτικό κέντρο όλης της πόλης και το χώρο όπου υπήρχαν τα πιο επιβλητικά και μεγαλοπρεπή δημόσια κτίρια.
    Οι Ρωμαίοι, λαός κύρια πολεμικός, διατήρησαν και χρησιμοποίησαν πολλά στοιχεία από την ελληνική αρχιτεκτονική και πολεοδομία. Όμως τα έργα τους διακρίνονταν και για την "ορθογωνισμένη" ετρουσκική αντίληψη οργάνωσης των χώρων, που δίνει αρχιτεκτονικές λύσεις στα ρωμαϊκά κτίρια με πολυσύνθετη λειτουργική ποικιλία.
    Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή και ιδιαίτερα στους όψιμους αυτοκρατορικούς χρόνους, κυριαρχούν στη Θεσσαλονίκη, όπως άλλωστε και σε κάθε ρωμαϊκή επαρχία, πάγια λειτουργικά και μορφολογικά κτιριακά στοιχεία, παρμένα από το πρότυπο της Ρώμης.
 





Las Incantadas (οι μαγεμένες)
Οι "Μαγεμένες" της Θεσσαλονίκης, πιο γνωστές με την ισπανοεβραϊκή τους ονομασία Las Incantadas, ήταν ένα εντυπωσιακό σύμπλεγμα ανάγλυφων μορφών στην Αγορά της πόλης. Τις άρπαξε τον 19ο αι. ο Γάλλος Ε. Μίλλερ, που επονομάστηκε "Έλγιν της Θεσσαλονίκης", και τις μετέφερε στη Γαλλία. Σήμερα εκτίθενται στο Μουσείο του Λούβρου.
Οι «Μαγεμένες» μας παραπέμπουν στη λατρεία του Διονύσου και ήταν τοποθετημένες κατά τον 2ο αιώνα στο ύψος περίπου της Αρχαίας Αγοράς και δίπλα από τα Λουτρά Παράδεισος.
Πρόκειται για ανάγλυφες μυθολογικές μορφές, 8 στο σύνολο τους, όπου διακοσμούσαν μια κορινθιακή κιονοστοιχία και αναπαριστούσαν το νεαρό Θεό Διόνυσο δίπλα σε έναν πάνθηρα, την Αύρα με το πέπλο της,την Αριάδνη στεφανωμένη με τα φύλλα μιας κληματαριάς,τη Λήδα μαζί με τον κύκνο,μια Μαινάδα που παίζει διπλό φλάουτο, το Γανυμήδη μαζί με το Δία μεταμορφωμένο σε αετό,και έναν Διόσκουρο με μια αναπαράσταση αλόγου στα πόδια του.
Οι αιώνες θα περάσουν και στην περιοχή θα αναπτυχθεί η εβραϊκή συνοικία Rogos.Ένα τμήμα τότε από την «Στοά των Ειδώλων» με τις «Μαγεμένες» θα βρεθεί ενσωματωμένο στο σπίτι ενός πλουσίου Εβραίου υφασματέμπορα, του Λιάτσι Αρδίτη .Την εποχή εκείνη αποκαλούνται «Las Incantadas».
Το σημαντικότερο και πιο όμορφο μνημείο της αρχαιότητας στη Θεσσαλονίκη.
Las Incantadas 1762


Οι μαγεμένες (σχέδιο)
Οι "Μαγεμένες" στο Μουσείο του Λούβρου



ψηφιδωτό δάπεδο 1(σκεπασμένο)

Ψηφιδωτό δάπεδο 2




Αγορά -Στοές
Ωδείο

Ωδείο

Ρωμαϊκά λουτρά

ψηφιδωτό δάπεδο -ωδείο

Γαλεριανό Συγκρότημα

Δείτε την εικονική περιήγηση του Γαλεριανού Συγκροτήματος εδώ 

κι εδώ από αφιέρωμα τηλεοπτικού σταθμού
Σχεδιάγραμμα Γαλεριανού Συγκροτήματος




Ροτόντα


 Η Ροτόντα είναι ένα από τα αρχαιότερα και σημαντικότερα σωζόμενα κτίσματα της πόλης, κτισμένο πιθανά στα χρόνια της Ρωμαϊκής Τετραρχίας (τέλη 3ου και αρχές 4ου μ.Χ. αιώνα) και αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά κτίσματα της Ρωμαϊκής περιόδου σε παγκόσμια κλίμακα. Είναι κατασκευασμένη με οπτόπλινθους, όπως η Καμάρα, τα Ρωμαϊκά Ανάκτορα και το Οκτάγωνο, στο χώρο του ρωμαϊκού Κάμπου (Campos) του ανατολικού τμήματος της πόλης και αποτελούσε πιθανά τμήμα του όλου Γαλεριανού συγκροτήματος που κτίστηκε από το Γαλέριο κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην πόλη. Λειτουργικά δεν έχει προσδιοριστεί με σαφήνεια η χρήση της. Η άποψη που επικρατεί είναι ότι χρησιμοποιούνταν σαν αυτοκρατορικό μαυσωλείο, ενώ παλιότερα διατυπώθηκαν απόψεις πως ήταν ειδωλολατρικός ναός αφιερωμένος στο θεό Κάβειρο.
    Στα χρόνια του Μεγάλου Θεοδοσίου (379-395) και αφού ο Ρωμαίος αυτοκράτορας βαπτίστηκε χριστιανός από τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ασχόλιο, έγιναν στο μνημείο πολλές τροποποιήσεις, καθώς μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό. Διαπλατύνθηκε μία από τις 8 κόγχες του, για να προστεθεί το ιερό(ανατολικά) και προστέθηκε περιμετρικά στο κυκλικό κτίσμα ένα κλίτος (στοά) πλάτους 8μ. με χαμηλωμένη στέγη, ενώ η κύρια είσοδος στο κτίριο μεταφέρθηκε από το νότο -όπου ήταν στη ρωμαϊκή εποχή- στη δύση, για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες που επέβαλε το τελετουργικό της νέας χριστιανικής θρησκείας. 
Δείτε ένα εκπληκτικό βίντεο για τα ψηφιδωτά της Ροτόντας εδώ

Η Ροτόντα 297-307 μ.χ.







Ψηφιδωτά Ροτόντας -΄Αγιος Ονισηφόρος 




Ψηφιδωτά Ροτόντας -΄Αγιος Πρίσκος



Ψηφιδωτά Ροτόντας



Γαλεριανό συγκρότημα
ΑΨΙΔΑ ΓΑΛΕΡΙΟΥ (ΚΑΜΑΡΑ) 
   Η Καμάρα είναι κτίσμα της εποχής της Ρωμαϊκής "Τετραρχίας" (αρχές 4ου μ.Χ. αιώνα) και αποτελεί το ένα σκέλος (δυτικό) μίας στεγασμένης στοάς, που σχηματιζόταν από αψίδες και τόξα. Η θριαμβική αυτή αψίδα ήταν τοποθετημένη κάθετα στην αρχαία Εγνατία, που διέσχιζε την πόλη (από τη δύση στην ανατολή) και αποτελούσε μέρος του λεγόμενου Γαλεριανού συγκροτήματος (Ρωμαϊκά Ανάκτορα), που αναπτύσσονταν κύρια προς το νότο, στις σημερινές πλατείες Ναυαρίνου και Ιπποδρομίου.
    Η Αψίδα του Γαλερίου κατασκευάστηκε για να τιμηθεί ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας, όταν αυτός επέστρεψε νικητής στην πόλη (περί το 306 μ.Χ.) μετά από πολέμους του κατά των Περσών. Ανάλογες είναι και οι ανάγλυφες παραστάσεις που υπάρχουν στους δύο πεσσούς που σώθηκαν ως τις μέρες μας. Οι ανάγλυφες αυτές παραστάσεις, που δεν διακρίνονται για ιδιαίτερες καλλιτεχνικές αρετές, όπως άλλωστε όλα τα γλυπτά σε μάρμαρο έργα αυτής της περιόδου, είναι διατεταγμένες σε 4 σειρές, η μία πάνω από την άλλη. Η πάνω σειρά εικονίζει ιππομαχίες και τον αυτοκράτορα των Ρωμαίων Γαλέριο να μπαίνει έφιππος στην πόλη, ενώ πλήθη λαού τον υποδέχονταν έξω από τα τείχη της Θεσσαλονίκης. Η κάτω σειρά έχει σαν κύριο θέμα μάχες μεταξύ Ρωμαίων και Περσών, ενώ στην τρίτη σειρά παριστάνονται ο Γαλέριος και ο Διοκλητιανός σε διάφορες τελετουργίες. Στην κάτω σειρά, μέσα σε "κογχυλοειδή πλαίσια", παριστάνονται Νίκες που κρατούν τρόπαια. Οι σειρές των αναγλύφων διαχωρίζονται μεταξύ τους από πλοχμούς κλαδιών, γιρλάντες και λουλούδια, ενώ στο πάνω μέρος υπάρχει γείσο με διακοσμητικά ανθέμια. 
Αψίδα Γαλερίου (Καμάρα) 297-307μ.χ.

1η  τετραρχία (Διοκλητιανός,Γαλέριος,Μαξιμιανός,Κωνστάντιος)
Ανάγλυφο Καμάρας


Διοκλητιανός και Γαλέριος σε θυσία




Ο Γαλέριος στη νίκη εναντίον των Περσών







ΡΩΜΑΪΚΑ ΑΝΑΚΤΟΡΑ


Το ανάκτορο του Γαλερίου
Είναι σχεδόν βέβαιο πως το συγκρότημα αυτό που κτίστηκε την περίοδο της Ρωμαϊκής Τετραρχίας (297-307 μ.Χ.) για το Ρωμαίο αυτοκράτορα Γαλέριο, περιλαμβάνει: τα Ανάκτορα, το Οκτάγωνο, τον Ιππόδρομο, την Αψίδα του Γαλερίου, (πομπική στοά και αψίδα) και πιθανά και τη Ροτόντα.
    Απο τα στοιχεία των τοιχοποιιών που αποκαλύφθηκαν προκύπτει πως τα Ρωμαϊκά Ανάκτορα ήταν ένα μεγάλο και πολυσύνθετο κτιριακό συγκρότημα, στο οποίο κυριαρχούσε μία μεγάλη εσωτερική αυλή (αίθριο ή atrium) και ένα περιμετρικό περιστύλιο. Στο ορθογώνιο αυτό κτίριο με τους μεγάλους διαδρόμους, όπου βρέθηκαν σημαντικής αξίας ψηφιδωτά δάπεδα, θα πρέπει να αναζητηθούν: η αίθουσα του θρόνου, η βασιλική (αίθουσα) για τις συνεδριάσεις και δίκες, οι χώροι των ναών και τελετών, οι στρατώνες της ανακτορικής φρουράς, οι κοιτώνες, τα μαυσωλεία κ.ά. Τα ίχνη των κρηνών, των νυμφαίων και των αναβρυτηρίων που εντοπίστηκαν -μαζί με τη διώροφη στοά (cryptoporticus) που αποκαλύφθηκε στο ανατολικό τμήμα- δίνουν το μέτρο του μεγαλείου και της επιβλητικότητας του όλου συγκροτήματος.
    Στο νοτιοδυτικό τμήμα του όλου χώρου βρέθηκε ένα μεγάλο οκταγωνικό κτίσμα, το Οκτάγωνο, του οποίου η χρήση δεν προσδιορίστηκε ακόμα. Ίσως να πρόκειται για την αίθουσα του θρόνου, των ανακτόρων του Γαλερίου ή ακόμα μπορεί να ήταν αυτοκρατορικό μαυσωλείο ή ναός. Το Οκτάγωνο έχει εσωτερικά επτά κόγχες, μεγάλο προθάλαμο και κυκλικές εξέδρες. Ολόκληρο το δάπεδο αυτού του κτίσματος που έχει διάμετρο 30 μέτρα περίπου, ήταν στρωμένο με μαρμάρινες πλάκες σε υπέροχη διάταξη. Μέρος αυτής της πλακόστρωσης και πολλά δείγματα της εσωτερικής διακόσμησης διασώθηκαν προσδιορίζοντας σχεδόν με βεβαιότητα τα ανάλογα αισθητικά στοιχεία του υπόλοιπου συγκροτήματος. Στο χώρο αυτού του κτιρίου βρέθηκε ένα ολόσωμο μαρμάρινο τόξο με διάμετρο 2,4μ. με πλούσιο γλυπτικό διάκοσμο. Στο δεξιό μέρος της όψης του, μέσα σε κυκλικό πλαίσιο, παριστάνεται η μορφή του του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Γαλέριου (μπούστο), ενώ στο αντίστοιχο αριστερό και πάλι μέσα σε κυκλικό πλαίσιο, παριστάνεται η πόλη της Θεσσαλονίκης προσωποποιημένη. Το τόξο, που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης, συμπληρώνουν ανάγλυφες παραστάσεις του Διόνυσου και του Πάνα.














Ψηφιδωτό δάπεδο 1
 Ψηφιδωτό δάπεδο 2

Ψηφιδωτό δάπεδο 3

Το οκτάγωνο (παλάτι)

Οκτάγωνο




1/10/2013 Συντήρηση ψηφιδωτών Βασιλικής

Τα συντηρημένα ψηφιδωτά








Πηγή: www.it.uom.gr